Waarom kinderen met autisme zelden manipuleren, ook al lijkt het zo

“Hij manipuleert de boel bij elkaar en probeert het gewoon allemaal naar zijn hand te zetten”: zij de leerkracht over mijn zoon met autisme en angsten. En ik, ik was daar nog niet zo zeker van. Mijn zoon was een angstige jongen maar ook behulpzaam en eigenlijk best lief voor anderen. Hij liep vast met naar school gaan en gaandeweg had ik ontdekt dat hij vastliep in zijn hoofd. Hij was het overzicht in zijn huiswerk totaal kwijtgeraakt. Het had zich in de weken opgestapeld en hij kon het niet meer goed verwerken, wat hem vervolgens angstig maakte om weer naar school te gaan. Ik ging op onderzoek uit, want ik twijfelde aan de uitspraak van deze leerkracht en kwam er zo achter dat wat soms op manipulatief gedrag lijkt, is in werkelijkheid een poging om voorspelbaarheid of controle terug te krijgen in een wereld die voor hen vaak chaotisch, verwarrend of overweldigend aanvoelt.

Kinderen met autisme hebben vaak moeite met liegen en manipuleren, en dat komt voort uit een combinatie van cognitieve, sociale en neurologische factoren. Hier zijn de belangrijkste redenen:

1. Beperkte Theory of Mind

• Wat het is: Theory of Mind is het vermogen om je in te leven in de gedachten, gevoelens en intenties van anderen.

• Waarom het belangrijk is bij liegen: Om effectief te liegen of te manipuleren, moet je kunnen inschatten wat de ander weet of denkt — iets waar kinderen met autisme vaak moeite mee hebben.

• Gevolg: Ze begrijpen soms niet goed waarom of hoe iemand anders denkt, en dus vinden ze het lastig om informatie te verdraaien op een strategische manier.

2. Sterke voorkeur voor eerlijkheid en regels

• Veel kinderen met autisme hebben een sterk gevoel voor eerlijkheid, rechtvaardigheid en het volgen van regels.

• Liegen wordt dan als ‘fout’ gezien, ongeacht de sociale context (bijvoorbeeld een leugentje om bestwil).

3. Moeite met sociale communicatie

• Liegen en manipuleren vereisen subtiele sociale vaardigheden zoals lichaamstaal lezen, strategisch taalgebruik, en inschatten hoe iemand zal reageren.

• Kinderen met autisme hebben vaak moeite met deze non-verbale en sociale signalen, waardoor liegen minder "vloeiend" of overtuigend overkomt.

4. Gebrekkige flexibiliteit in denken

• Autistische kinderen denken vaak concreet en letterlijk.

• Dit maakt het moeilijker om flexibel met informatie om te gaan of om "verzonnen scenario’s" geloofwaardig op te bouwen.

5. Minder sociale motivatie

• Sommige kinderen met autisme zijn minder gericht op het beïnvloeden van anderen of het verkrijgen van sociale goedkeuring.

• Manipulatie — wat draait om het sturen van anderen voor eigen voordeel — is dan simpelweg minder relevant of aantrekkelijk.

Belangrijk om te benadrukken
Niet elk kind met autisme is hetzelfde. Sommige kunnen wél liegen, vooral als ze cognitief sterk zijn of sociale strategieën hebben aangeleerd. Het is niet dat ze nooit kunnen liegen, maar het is vaak minder spontaan, minder geraffineerd, en komt minder vaak voor.

Met hartelijke groet,

Petra Dekker
Regiocoördinator Mama Vita

Sociale angst bij kinderen met autisme

Ondanks dat onze kinderen met autisme graag met andere kinderen speelden, waren zij op sociaal gebied behoorlijk angstig. Een op een ging het redelijk goed, maar in grotere zettingen zoals school, verjaardagen of sportclubs ging het al snel mis. Op school, bij kringgesprekken, samenwerken, toetsen of spreekbeurten, zo ook de buitenschoolse activiteiten zoals sport, muziekles of verjaardagsfeestjes. Overgangen en nieuwe situaties zoals de start van een nieuw schooljaar, een vakantie, schoolkamp of een logeerpartij waren meestal geen succes en zag je de overlevingsmechanismen ‘vluchten, vechten en verstijven’ in werking gaan. Veel kinderen met autisme ervaren naast hun autisme ook angstklachten. Een van de meest voorkomende vormen is de sociale angst – ook wel sociale angststoornis genoemd. Dit kan diep ingrijpen op het dagelijks leven van een kind, zeker in een sociale omgeving.

Sociale angst is de intense angst voor sociale situaties waarin het kind bang is om beoordeeld, afgewezen of uitgelachen te worden. Kinderen met autisme kunnen extra kwetsbaar zijn voor sociale angst door hun moeite met sociale communicatie, het begrijpen van sociale regels of het verwerken van prikkels. Dit maakt sociale interacties onvoorspelbaar en stressvol. Sociale angst kan zich op veel verschillende manieren uiten. Een van onze kinderen werd snel boos en de ander trok zich in stilte terug. Niet elk kind laat dezelfde signalen zien. Bij kinderen met autisme zijn de uitingen soms anders of minder zichtbaar:

Emotionele signalen:
-Overmatige zorgen over wat anderen van hen denken.
-Laag zelfbeeld en faalangst.
-Paniek of hevige spanning voorafgaand aan sociale situaties 
-Frustratie, huilbuien of woede bij sociale druk.

Gedragsmatige signalen:
-Vermijdingsgedrag: situaties uit de weg gaan, zich verstoppen, “ziek” worden.
-Bevriezen of niets durven zeggen in sociale settings.
-Overdreven sociaal aanpassen of juist rigide vasthouden aan routines.
-Vluchtgedrag of ineens weg willen uit een ruimte.

Lichamelijke klachten:
-Buikpijn, hoofdpijn, misselijkheid zonder lichamelijke oorzaak.
-Trillen, blozen, zweten of stotteren bij spanning.
-Vermoeidheid of terugtrekgedrag na een sociale dag.

Cognitieve kenmerken:
-Negatieve gedachten zoals: “Iedereen vindt me raar” of “Ik doe het toch nooit goed.”
-Over analyseren van gesprekken of situaties achteraf.
-Verwachting dat het mis zal gaan (doemdenken).

Specifieke uitingen bij autisme:
-Onzekerheid door onduidelijke sociale regels of dubbele boodschappen.
-Overprikkeling door drukke, sociale omgevingen.
-Toename van zelfstimulerend gedrag (zoals wiegen of fladderen) als coping bij stress.
-Geen hulp durven vragen, zelfs niet bij overbelasting.

Soms wordt dit gedrag verkeerd geïnterpreteerd als “ongeïnteresseerd” of “ongehoorzaam”, terwijl het voortkomt uit diepe angst en stress.
Neem de angst serieus: Sociale angst is geen verlegenheid, maar een echte belemmering. Creëer voorspelbaarheid: Bereid sociale situaties voor en geef je kind structuur. Werk samen met school: Denk aan aangepaste verwachtingen, een veilige plek, vaste begeleider of rustigere opdrachten. Zoek professionele begeleiding: Een therapeut met kennis van autisme kan helpen bij het verminderen van angst en het versterken van sociale vaardigheden. Laat je kind op eigen tempo groeien: Kleine stapjes zijn vaak de sleutel tot succes. Geef ruimte voor herstel: Sommige kinderen hebben na een drukke dag tijd nodig om weer tot rust te komen. Sociale angst bij kinderen met autisme is een serieuze uitdaging, maar er is veel mogelijk met de juiste ondersteuning. Door het kind te begrijpen en hun behoeften te erkennen, kunnen ouders, leerkrachten en hulpverleners samen zorgen voor een omgeving waarin het kind zich veilig voelt en zich stap voor stap sociaal kan ontwikkelen.

Petra Dekker
Regiocoördinator Mama Vita

Zomervakantie met een kind met autisme: zo houd je het haalbaar en leuk

Voor veel ouders van kinderen met autisme is de zomervakantie een flinke uitdaging. Zes weken lang valt de vertrouwde structuur van school weg — en juist structuur, ritme en duidelijkheid zijn essentieel voor kinderen met autisme. Hoe zorg je ervoor dat deze weken prettig en hanteerbaar verlopen voor je kind én voor jezelf?

Vakantie of thuisblijven?

Gaan jullie op vakantie? Blijven jullie thuis? Gaat je kind op zomerkamp of doen jullie dagjes uit? Wat jullie ook kiezen: een goede voorbereiding is essentieel.

Als je op vakantie gaat:

• Bekijk samen van tevoren beelden van de accommodatie en omgeving.

• Zoek uit wat er in de buurt te doen is.

• Vermijd drukke campings en toeristische hotspots om overprikkeling te voorkomen.

Zelfs een dagje uit kan voor een kind met autisme al overweldigend zijn. Het onbekende verloop van de dag kan spanning oproepen. Toch is het waardevol om je kind, met de juiste voorbereiding, uit zijn of haar comfortzone te halen. Dat helpt sociale isolatie te voorkomen.

Structuur aanbrengen met een dagrooster

Een duidelijk weekschema biedt houvast. Maak ruim van tevoren een weekkalender met dagrooster:

• Noteer alle afspraken, activiteiten, vertrektijden, locaties, terugkomsttijd.

• Gebruik picto’s, tekeningen, foto’s of tekst – afhankelijk van wat het beste bij je kind past.

• Houd zoveel mogelijk het dagelijkse ritme aan, zoals vaste eet- en slaaptijden.

Betrek je kind bij de plannen: bespreek wat jullie willen doen, wat leuk en haalbaar is voor iedereen, en laat je kind meedenken over de invulling van de vakantie.

Reizen met kinderen met autisme

Gaan jullie naar het buitenland? Denk dan aan:

• Hoe jullie reizen: auto, boot, vliegtuig?

• Hoelang de reis duurt kan je met behulp van een visuele tijdlijn maken.
  vertrek → rijden → snack → toiletpauze → verder rijden → aankomst.
  Maak gebruik van een zandloper of een Time Timer. Maak een kaart met het aantal vakjes dat je mag doorstrepen na elk half uur.

• Neem vertrouwd speelgoed, boeken of elektronica mee voor onderweg.

• Plan regelmatig pauzes in, zeker na een lange autorit.

• Bereid je vliegreis voor met behulp van de website Vliegen met autisme en De Hidden Disabilities Sunflower.

Beloningssystemen kunnen helpen tijdens lange reizen. Geef bijvoorbeeld elk uur een kleine beloning, zoals een stickerboek waarbij je de stickers per uur uitdeelt, fidgets, compliment of snack.

Gebruikt je kind medicatie zoals methylfenidaat (bijvoorbeeld bij ADHD)? Vergeet dan niet een medisch paspoort en eventueel een Schengenverklaring aan te vragen bij je apotheek, als je naar het buitenland gaat.

De juiste accommodatie kiezen

Kies een vakantieplek die past bij jullie gezin. Denk aan:

• Ruimte: kinderen die snel overprikkeld raken, hebben een rustige plek nodig om zich terug te trekken.

• Aparte slaapkamers: als je kinderen slecht samen slapen, kan dat veel rust opleveren.

• Taalbarrières: in het buitenland kan een onbekende taal onzekerheid en frustratie oproepen. Houd daar rekening mee. Onze zoon dacht dat de kinderen die Frans tegen hem spraken boos op hem waren, waardoor hij telkens gefrustreerd naar de tent terugkwam.

Er bestaan ook gezinsvakanties met begeleiding, speciaal gericht op kinderen met autisme. Dat kan voor sommige gezinnen een uitkomst zijn.

Activiteiten afstemmen op individuele behoeften

Niet ieder kind houdt van dezelfde dingen. Overweeg af en toe te splitsen:

• Eén kind naar een pretpark met een ouder.

• De andere kinderen thuis of ergens anders.

Voor pretparken kan een Autipas (verkrijgbaar via de NVA) handig zijn. Deze pas biedt soms voordelen zoals voorrang bij attracties of toegang tot rustruimtes.

Thuisblijven? Ook dan is structuur belangrijk

Gaan jullie niet op vakantie? Probeer dan toch regelmatig iets te ondernemen:

• Een dagje strand, een boswandeling, het zwembad of een logeerpartijtje bij opa en oma.

• Plan deze activiteiten net zo zorgvuldig in als een echte vakantie.

Ook hier helpt een weekkalender en dagplanning om overzicht te bieden. Benoem duidelijk: wie, wat, wanneer, waar en hoe.

Hoe lastig het soms ook is: het is belangrijk om de leefwereld van je kind stap voor stap te vergroten. Nieuwe ervaringen zijn spannend, maar ook leerzaam. Zo ontdekt je kind wat hij of zij leuk vindt, en ontwikkelt het meer zelfvertrouwen.

Met voldoende voorbereiding, duidelijke communicatie en realistische verwachtingen kan ook de zomervakantie een waardevolle en fijne tijd worden voor het hele gezin

Met hartelijke groet,

Petra Dekker
Regiocoördinator Mama Vita

Levend Verlies

Levend verlies verwijst naar het aanhoudende verdriet om iets of iemand die er nog is, maar niet meer zoals voorheen. Het is rouw zonder dood.

Mijn kinderen hebben inmiddels de volwassen leeftijd bereikt en ik dacht altijd bepaalde dingen in het leven te hebben geaccepteerd. Ook ben ik nogal nuchter en realistisch van aard. Vorige week heb ik meer gehoord over levend verlies en ben ik meer gaan stilstaan bij mijn eigen proces. En geen verrassing; om de zoveel tijd krijg ik bepaalde gevoelens en gedachten en zou ik graag willen dat mijn zonen ook kansen in het leven krijgen. Gewoon, de standaard dingen in het leven zoals een baan, een opleiding afronden of een eigen huis kunnen kopen.

Al jaren is mijn mantra; als mijn kinderen maar gelukkig zijn en een doel hebben om uit bed te komen. Wij hebben namelijk ook hele donkere tijden beleefd. Mijn kinderen zijn op dit moment niet ongelukkig met hun leven maar zit er toch een diepe onderlaag. Dat doet wat met mij als moeder.

Een rouw die blijft

Levend verlies stopt niet. Het is geen gebeurtenis, maar een proces. Er is geen helder moment waarop het begint of eindigt. Het verdriet is continu aanwezig, soms op de achtergrond, soms overweldigend op de voorgrond.

Je rouwt om wat had kunnen zijn, om verwachtingen en dromen die niet uitkomen. En vaak ook om de constante confrontatie met hoe de realiteit steeds opnieuw afwijkt van wat je gehoopt had.

Waarom is het zo zwaar?

Een van de moeilijkste aspecten van levend verlies is het gebrek aan erkenning. De buitenwereld ziet vaak niet wat er verloren is. Er is geen rouwkaart, geen troostende woorden. Daardoor voel je je snel eenzaam in je verdriet.

Ook het blijven zorgen voor iemand die verandert of afhankelijk blijft, kan een zware wissel trekken. Er is vaak schuldgevoel, frustratie en machteloosheid.

Hoe kun je omgaan met levend verlies?

Er is geen eenvoudige oplossing, maar deze handvatten kunnen helpen:

• Erken je verlies. Wat je voelt is echt. Geef ruimte aan je verdriet.

• Zoek lotgenoten. Contact met anderen die hetzelfde doormaken, kan troost geven.

• Zoek balans. Je hoeft niet altijd sterk te zijn. Zorg ook goed voor jezelf.

• Praat erover. Met een vriend, coach of therapeut. Woorden geven aan je gevoelens helpt.

Sinds ik bij Mama Vita andere moeders heb ontmoet heeft dit voor mij persoonlijk wel een helend effect gehad. Iemand die je begrijpt met een half woord en ook hetzelfde meemaakt.

Levend verlies is rauw, pijnlijk en vaak onzichtbaar. Het verdient erkenning, zowel in de maatschappij als in ons eigen hart. Door er woorden aan te geven, delen we het, en wordt het iets minder zwaar om te dragen.

Iedere ouder wens ik een hartverwarmend woord en schouder in het levend verlies proces!

Claudette Nouris

Mei 2025

Voor veel kinderen met autisme of een andere ondersteuningsbehoefte is een schooldag een enorme opgave. Niet vanwege het leren op zich, maar door alles wat eromheen gebeurt. Geluiden, geuren, licht, sociale verwachtingen, veranderingen in routines – al deze prikkels kunnen overweldigend zijn. Toch laten veel kinderen op school niet zien dat ze hiermee worstelen. Ze lijken rustig, luisteren goed en vertonen ‘gewenst gedrag’. Maar zodra ze thuis zijn, barst de bom.

Wat op school onzichtbaar blijft, komt thuis tot uiting

Thuisgekomen begint het ontladen: een uitbarsting van emoties, huilbuien, schreeuwen, of juist terugtrekken en stil worden. Dit noemen we een meltdown – geen woedeaanval, maar het gevolg van een langdurige overbelasting van het zenuwstelsel. Voor ouders zijn deze momenten intens en schrijnend. Ze zien hun kind lijden, terwijl de buitenwereld denkt dat het probleem bij hen ligt. Want: "Op school doet hij het prima."

Maskeren: het verborgen gevecht
Veel autistische kinderen zijn meesters in maskeren – het onderdrukken van hun impulsen en aanpassen aan de omgeving, om ‘gewoon’ over te komen. Dit kost ongelooflijk veel energie. Ze houden zich de hele dag groot, terwijl ze van binnen volledig overprikkeld raken. De sensorische overbelasting (bijv. harde stemmen, felle lampen, aanrakingen) wordt genegeerd of verdrongen, maar ze bouwt zich op. En die opgebouwde spanning moet er ergens uit.

Onderprikkeling: de andere kant van het verhaal
Naast overprikkeling is er ook onderprikkeling. Sommige kinderen krijgen op school juist te weinig zintuiglijke input of uitdaging, wat leidt tot verveling, vermoeidheid en frustratie. Dit kan zich uiten in wiebeligheid, terugtrekken, of dromerig gedrag. Ook dat kan zich pas thuis uiten in negatieve emoties of gedragingen.

Schooltrauma

Er is nog weinig (h)erkenning van deze traumavorm in het onderwijs en bij ouders. Deze specifieke vorm ontstaat bij kinderen voor wie de school geen veilige plek is. De oorzaak kan bijvoorbeeld liggen in het feit dat de leerstof langdurig niet aansluit bij wat het kind nodig heeft: de leerstof is vrijwel altijd te moeilijk of juist te makkelijk. Een kind heeft last van de enorme hoeveelheid prikkels die je nu eenmaal hebt in een schoolklas, maar kan daar niet weg. Een kind wordt langdurig gepest of buitengesloten door medeleerlingen en/of de leerkracht.

Belangrijk: Ook als de school en de leerkracht het beste met een kind voor hebben (en dat is gelukkig meestal zo) kan het toch zo zijn dat het kind zich eenzaam voelt, zichzelf ziet al ‘anders dan alle anderen’,  zichzelf buitengesloten voelt of ongelukkig is. Als zo’n situatie jaren duurt, kan zich, ondanks alle goede bedoelingen van iedereen rond het kind tóch een schooltrauma ontwikkelen.

Wat kunnen scholen doen?

Luister naar ouders: Zij zien de andere kant van het verhaal en zijn experts in het gedrag van hun kind.

Kijk tussen de regels door: Let op kleine signalen van stress, vermijding, teruggetrokken gedrag of lichamelijke klachten.
Biedt voorspelbaarheid en rust: Vaste routines, rustige ruimtes en duidelijke communicatie helpen enorm.
Stimuleer open communicatie: Een goede samenwerking tussen school en thuis is essentieel.
Ondersteun zonder oordeel: Kinderen (en ouders!) hebben geen baat bij verwijten, maar bij begrip en ondersteuning.

Wat kunnen ouders doen?

Als ouder sta je vaak tussen twee werelden: je ziet de heftige ontlading thuis, terwijl je van school hoort dat er "niets aan de hand is". Dat is frustrerend en machteloos makend. Toch zijn er dingen die je kunt doen om je kind – én jezelf – beter te ondersteunen.
Blijf je kind serieus nemen. Jij kent je kind het beste. Vertrouw op wat je ziet en voelt, ook als anderen het niet direct herkennen. Over- of onderprikkeling zijn echte ervaringen. Je erkenning helpt je kind zich veilig te voelen.
Zoek contact met school. Blijf in gesprek, zonder strijd. Deel wat je thuis ziet, en geef uitleg over wat over- of onderprikkeling met je kind doet. Geef voorbeelden en denk samen na over aanpassingen op basis van een OPP (ontwikkel en perspectief plan).
Zorg voor decompressietijd na school. Laat je kind na school eerst ontladen – bijvoorbeeld door alleen te zijn, te gamen, buiten te spelen of een zintuiglijke activiteit te doen zoals schommelen of tekenen.

Autisme  of een andere ondersteuningsbehoefte is niet altijd zichtbaar. Kinderen kunnen op school perfect lijken te functioneren, terwijl ze van binnen worstelen met een overdaad of tekort aan prikkels. Wat thuis gebeurt, is vaak de uiting van wat op school is opgebouwd. Door beter te kijken, te luisteren en samen te werken, kunnen we deze kinderen écht helpen – zowel op school als thuis.

“Ik ben kapot. Maar ik houd van mijn kind. Maar ik ben kapot.”

– Gedachten die je misschien niet hardop zegt, maar wel voelt. Dag in, dag uit.

Er zijn van die dagen – of weken – dat je op je tenen loopt. Je kind met autisme is overprikkeld, jij bent oververmoeid, en het lijkt alsof de wereld om jullie heen maar blijft doordraaien terwijl jij stilstaat met een vol hoofd en een leeg hart. Alles gaat op wilskracht. Liefde genoeg, daar ligt het niet aan. Maar hoe houd je het vol als je áltijd ‘aan’ staat?

Ik weet hoe dat voelt. En ik weet ook dat het anders kan.

Bij MyImperium zien we dagelijks de kracht van moeders. En ook hoe belangrijk het is dat zij zélf weer ademruimte krijgen. Dat kinderen met autisme zich gehoord, gezien en veilig voelen – ook als praten lastig is. Daarom zetten wij onder andere paardencoaching in. Niet zweverig, wel doeltreffend. En verrassend effectief.

Wat paardencoaching doet?

Een paard oordeelt niet. Het kijkt niet naar gedrag, diagnoses of labels. Het reageert puur op energie en emoties. Kinderen met autisme voelen zich vaak veilig bij een paard. Ze hoeven niks uit te leggen, niks goed te doen – en toch gebeurt er iets. Ze komen tot rust. Ze leren grenzen voelen en aangeven. Ze durven weer te vertrouwen op hun eigen lichaam en gevoel.

En moeders? Die zien hun kind op een andere manier. Zonder strijd. Zonder spanning. Gewoon, zoals het kind is. En vaak – soms onverwacht – leren ze ook over zichzelf. Over loslaten, ademhalen, even niet hoeven zorgen.

En weet je wat soms écht helend is?

Dat jij als moeder ook eens zelf met een paard mag werken. Gewoon jij. Zonder kind erbij. Want jij draagt veel. Jij zorgt, regelt, bewaakt, vangt op. En eerlijk? Jij hebt óók recht op een moment van rust, inzicht en opluchting. Paardencoaching kan je helpen om weer even bij jezelf te komen. Om te voelen wat je nodig hebt. Zonder woorden, zonder oordeel – maar met ruimte. Voor jou.

Resultaten die we regelmatig zien:

• Kinderen die beter leren omgaan met prikkels.

• Meer zelfvertrouwen en minder spanning.

• Moeders die weer ademruimte ervaren.

• Meer onderling begrip en verbinding tussen ouder en kind.

En het mooie? Je hoeft niet van paarden te houden of er ervaring mee te hebben. De paarden doen het werk. Jij mag gewoon zijn.

Dus… als jij je herkent in het gevoel van “ik houd van mijn kind, maar ik ben kapot” – weet dat je niet alleen bent. En dat er echt manieren zijn om van overleven naar leven te gaan. Mét je kind. Mét autisme. Mét zachtheid.

Van kak naar gemak – ook dat kan. Zelfs met een paard erbij.

Wil je meer weten over onze paardencoaching of kennismaken met MyImperium? Je bent van harte welkom. Soms is het eerste stapje gewoon even stilstaan. Wij staan naast je.

Liefs jacq 

Mvrg. Jacquelien van de Hoef

Myimperium - (paarden) coaching & (emdr)therapie